Academie

Handreiking stikstofvrije woningbouw

In november 2020 werd de handreiking stikstofvrije woningbouw gepubliceerd. Alleen, wat is stikstof, waarom vormt dit zo'n grote uitdaging en wat zijn oplossingen voor de bouw?

Wat is stikstof?

Stikstof (N2) is een gas in onze lucht. Bijna 80% van de lucht om ons heen bestaat uit stikstof. Stikstof kan verbindingen aangaan met andere stoffen. Bepaalde vormen van deze stikstof zijn schadelijk voor mens en milieu. Dit zijn stikstofoxiden (NOx) en ammoniak (NH3). Stikstofoxiden in de lucht komen voornamelijk vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen (diesel, olie en gas). Ammoniak komt in de lucht door de ontlasting van veeteelt. Deze vormen van stikstof kunnen neerslaan op de grond. Dit heet depositie.

Wat is de stikstofproblematiek?

Teveel stikstofoxiden in de lucht is schadelijk voor de gezondheid. Dit komt doordat de stof diep kan doordringen tot de kleinste vertakkingen van de luchtwegen. Daardoor werken de longen minder goed. Teveel stikstofoxiden en ammoniak op de grond als depositie is schadelijk voor de natuur en bodemleven. De bodem wordt rijk aan voedingsstoffen, waardoor bepaalde plantensoorten, die op voedselarme bodems leven, verdwijnen. Bepaalde plantensoorten die goed gedijen op voedselrijke bodems verdrukken andere planten, waardoor de biodiversiteit van een natuurgebied afneemt. Ook verdwijnen dieren die leven van de plantensoorten die weggedrukt worden.

  • Stikstofoxiden komen vooral vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen. Wegverkeer en transport zijn dus grote uitstoters van stikstofoxiden.
  • Daarnaast stoten energiecentrales en industrie veel stikstofoxiden uit. Ammoniak wordt vooral uitgestoten door de landbouw. Ook mensen stoten ammoniak uit.
  • Een aanzienlijk deel van stikstofoxiden en ammoniak komt vanuit het buitenland. Maar het aandeel wat overwaait vanuit het buitenland naar Nederland is vele malen kleiner dan de stikstofuitstoot die Nederland uitstoot naar het buitenland.

Waar is de stikstofdepositie een probleem?

De stikstofdepositie is vooral een probleem in Natura-2000 gebieden. Dit zijn gevoelige natuurgebieden met beschermde planten- en diersoorten. Nederland heeft 166 Natura-2000 gebieden, waarvan 118 gebieden schade hebben door een overschot aan stikstofdepositie. Daarom moet de stikstofuitstoot van Nederland sterk teruggedrongen worden.

'De handreiking laat zien dat de aanpak in bijna alle gevallen vraagt om maatwerk. Het is daarnaast belangrijk te kijken naar maatregelen die bouwproject overstijgend zijn, zoals het toepassen van bouw- of mobiliteitshubs.' | Imme Groet, C-creators.

  • Natuur | Teveel stikstof leidt tot een eentonig landschap. Bomen sterven omdat de bodem zo zuur als azijn wordt in verschillende delen van Nederland. Insecten en vogels die insecten eten verdwijnen. Het aantal vlinders is de laatste 20 jaar met de helft afgenomen.
  • Gezondheid | De lucht die we inademen is ongezonder als er veel fijnstof inzit; daar dragen stikstofoxiden en ammoniak ook aan bij. Mensen met longklachten en astma hebben er direct last van. Hoge concentraties stikstof leiden tot irritaties en ontstekingen van luchtwegen en ogen.
  • Voedselproductie | 75% van onze gewassen, zoals fruitbomen en zaadteelt voor groenten, hebben bijen en andere insecten nodog voor bestuiving. Die insecten zijn sterk afgenomen, onder andere door het verdwijnen van bloemen die niet tegen een overmaat van stikstof kunnen.

Bouw & landbouw

Elke sector zal zijn bijdrage leveren aan reductie in stikstofuitstoot. Zo moeten de industrie, landbouw, verkeer en bouw reductiedoelstellingen opstellen voor stikstofuitstoot. In de praktijk betekent dat vooral de landbouw en bouwsector hun bijdrage leveren aan vermindering van stikstofuitstoot. De landbouw kan stikstofreductie leveren door vermindering van de veeteelt.

De bouwsector kan stikstofuitstoot reduceren door:

  1. sterke vermindering van bouwlogistiek;
  2. andere bouwmethodieken;
  3. duurzame mobiliteit tijdens de gebruiksfase van een woonwijk.

Voor de handreiking is vooral gekeken naar stikstofreducerende maatregelen voor de bouw.

In 1 overzicht

Meest kansrijke maatregelen

'Omdat we bij stikstofvrije bouw tegelijk werken aan energietransitie en circulaire bouw, hebben we mijns inziens een win-win-wín-situatie. Ik hoop daarom dat elke gemeente bekijkt wat nu en in de toekomst mogelijk is.' | Cees Loggen, gedeputeerde PNH Wonen.

Bouwmethodiek:

  • modulair bouwen;
  • biobased bouwen;
  • elektrische schroeffunderen;
  • elektrisch wagenpak;
  • natuurinclusief bouwen;
  • nonox filter;
  • zwaar materieel aangedreven op waterstof;
  • gebruik van biobrandstof.

Bouwlogistiek:

Ook in de bouwlogistiek is veel stikstofreductie te behalen. Denk hierbij aan een permanente bouwhub voor stedelijke gebieden, aan logistiek over het water en aan bouwhubs op projectbasis.

Gebruiksfase:

De gebruiksfase kan ook een belangrijke bijdrage leveren aan vooral de structurele vermindering van de stikstofuitstoot. Hierbij is het van belang een goed mobiliteitsplan op te stellen. Denk aan het faciliteren van deelmobiliteit, fietssnelpaden, milieuzonering enzovoorts.

Meer informatie: Stikstofberekenen.nl | Natura2000 | Aanpakstikstof rijksoverheid | Uitreiking handreiking 2.11.2020

De handreiking stikstofvrije woningbouw is geschreven door C-creators in opdracht van de provincie Noord-Holland en kwam tot stand in nauwe samenwerking met Platform31, Hedgehog Company en diverse gemeentes.