Academie
Circulaire werklocaties
Aanleiding voor dit praktijkprogramma, een initiatief van SKBN en SADC, was het kort daarvoor gelanceerde onderzoek over een afwegingskader voor circulaire gronduitgifte. In 2019 startte het praktijkprogramma met C-creators en Akro Consult als programmabegeleiders.
Twaalf bedrijventerreinen
Het praktijkprogramma startte in 2019 met 12 deelnemers. Allemaal wilden zij aan de slag met circulariteit op hun eigen terrein. De deelnemers, verspreid over heel Nederland, bevinden zich in verschillende fases. Zo bevindt de ene locatie zich in de initiatieffase, terwijl de andere locatie al in de beheerfase zit. Sommige bedrijventerreinen deden al ervaring, andere kunnen gebruik maken van deze ervaringen. Zo is er een werklocatie die experimenteerruimte zocht in wet- en regelgeving voor het hergebruik van materialen in een een upcycle-centrum; een andere werklocatie had een dergelijke maaklocatie al gerealiseerd en kon zo waardevolle ervaringen uitwisselen. Iedere werklocatie gaat niet alleen met zijn eigen uitdaging aan de slag, ook zijn er overlappende onderwerpen die aan bod komen. Voor het programma wordt een viertal producten ontwikkeld (circulaire transitieagenda, uitgiftebeleid, communicatiestrategie en de circulaire inrichting van de openbare ruimte); die te gebruiken zijn voor elke werklocatie. Deze producten worden aan de community beschikbaar gesteld via de kennisbank van de SKBN.
'Wij hebben de ambitie koploper te zijn in de ontwikkeling van circulaire werklocaties. Graag willen wij met andere koplopers onze kennis delen en concrete stappen zetten. Samen kunnen we sneller leren en dus ook sneller resultaat behalen.' | Reinoud Fleurke, SADC.
Opbouw programma
COMMUNITY | Opbouwen van een community met deelnemers en experts.
PROJECT VISITS | Aan de slag met concrete vragen van deelnemende werklocaties.
PRODUCTEN | Ontwikkeling van producten, die concreet en direct kunnen worden toegepast.
ACADEMIE |Opbouwen en delen van kennis over circulair ontwikkelen.
Thema's
- Circulaire openbare ruimte;
- Circulaire uitgiftevoorwaarden;
- Wetgevingswijzer circulariteit;
- Circulair kwaliteitsplan en circulaire paragrafen in bestemmingsplan;
- Circulaire uitwisseling met omliggende terreinen;
- Circulaire communicatiestrategie;
- Parkmanagement en circulaire initiatieven.
Praktische uitwerking
We lichten één van de vier producten toe, de uitwerking daarvan is gebaseerd op praktijkervaringen en gerealiseerde projecten. Hoe je circulariteit kan integreren in het ontwerp en wat voorbeelden van circulaire materialisatie zijn, komen terug in dit product.
De circulaire inrichting van de openbare ruimte op een werklocatie
De openbare ruimte op een werklocatie heeft een aantal kernkwaliteiten. Veelal is dit bereikbaarheid, veiligheid en functionaliteit. Deze kwaliteiten komen terug in de invulling van rijwegen, straatmeubilair, trottoirs en al of niet parkeerplaatsen. De gebiedsontwikkelaar en de gemeente zijn verantwoordelijk voor beheer van de wegen en de waterhuishouding op locatie. Circulariteit kan geïntegreerd worden in het ontwerpproces om de openbare ruimte meer klimaatadaptief te maken.
Hoe ontwerp je een circulaire openbare ruimte?
OD205 integreerde circulariteit in het ontwerpproces, zij ontwikkelde de volgende stappen. Een mooi voorbeeld van dit proces is hun ontwikkeling van bedrijvenpark Ambachtsezoom.
1. Inventarisatie – wat hebben we en waar willen we heen?
Bij de inventarisatie breng je in kaart wat je hebt. Hoe ziet het gebied eruit? Uit welke materialen bestaat het gebied? Daarnaast schets je een stip op de horizon: wat wordt de toekomstige functie van het gebied? Wat wordt de uitstraling van het gebied?
2. Doelen en ambities stellen – concretisering
Op basis van de inventarisatie en visie voor het gebied, stel je een aantal doelen en ambities vast. Vervolgens koppel je meetbare en tastbare indicatoren aan de ambities. Denk ook aan de kwaliteit van de groeninrichting. Een slimme groenvoorziening zet onderhoudsarm groen in die de biodiversiteit versterkt. Dit levert meerdere voordelen op voor de openbare ruimte, zoals een prettige leefomgeving, tegengaan van hittestress en wateropvang.
3. Ontwerp: toekomstbestendig met minimale input
De derde stap is het ontwerp van de openbare ruimte. Dit ontwerp is toekomstbestendig met minimale input voor een lage milieu-impact. Minimale input wil zeggen dat het streven is zo min mogelijk verhardingsmateriaal en inrichtingsmateriaal toe te voegen.
4. Inrichting: duurzame en circulaire input
Vervolgens komt de inrichting van de openbare ruimte met materialen aan bod. In de openbare ruimte hanteren we de volgende hiërarchie wat materialen* betreft:
- Levensduur van een materiaal, heel belangrijk voor de openbare ruimte omdat materialen voor een lange duur in de openbare ruimte gebruikt worden en deze hufterproof moeten zijn.
- Materiaalsoort, de materiaalsamenstelling van producten in de openbare ruimte. De samenstelling is belangrijk om inzicht te krijgen in de milieu-impact van de productie en gebruik van het materiaal. Daarnaast geeft dit inzicht in de mogelijkheden voor mogelijk hergebruik van het materiaal.
- Een tweede leven waar mogelijk. Per product kan je vastleggen waar deze naartoe gaat als het wordt weggehaald uit de openbare ruimte. Ook kan je kiezen secundaire materialen een tweede leven te geven bij selectie voor de openbare ruimte.
- Herkomst – waar komen de producten/materialen vandaan. Dit wil je het liefst zo lokaal mogelijk sourcen.
* Materialisatie: voorbeelden van inrichting van de openbare ruimte voor groen, bestrating, infrastructuur en meubilair zijn te vinden in deze publicatie.
Hoe beheer je de circulaire openbare ruimte?
De volgende fase en tevens laatste stap in het ontwerpplan, is het beheer. Vaak is beheer niet geïntegreerd in het ontwerpplan. Om circulariteit te integreren in het ontwerpplan, is het aan te raden beheer mee te nemen in het ontwerpplan. Dit is van belang omdat het beheer van materialen en inrichting mede bepaalt hoe circulair de openbare ruimte is. Sls materialisatie demontabel wordt aangelegd, maar niet is opgenomen in de beheerplannen, dan weet een beheerder niet of beperkt hoe de demontabele elementen te vervangen zijn.
Circulair beheerplan
Het beheerplan bestaat uit het vastleggen van een tweede leven voor alle producten en materialen in de openbare ruimte. Je kan de openbare ruimte namelijk zien als grondstoffendepot voor het herbestemmen van materialen en het in kaart brengen van tijdig onderhoud. Hoe borg je de circulaire openbare ruimte? Het borgen van de openbare ruimte kan op verschillende wijzen. Zo legde de gemeente Almere hun circulaire werkwijze vast in de nieuwe visie op de openbare ruimte en in de leidraad inrichting openbare ruimte voor beheerders en gebiedsontwikkelaars. Daarnaast is contract(management) belangrijk bij het borgen van de circulaire openbare ruimte. De gemeente Almere is bezig met de juiste vraag te stellen bij de aanbesteding van de circulaire openbare ruimte. Als laatste: door de inrichting van de openbare ruimte op te pakken met lokale bewoners en gebruikers, wordt het beheer beter geborgd en wordt het eigenaarschap gedeeld.
Het Praktijkprogramma Circulaire Werklocaties wordt vanuit C-creators begeleid door Merel [merel@c-creators.org] en Imme [imme@c-creators.org]. Wil je meedoen in het verwachte vervolg begin 2021, neem dan contact met hen op. Het Praktijkprogramma wordt mede begeleid door Akro Consult en is een initiatief van SKBN en SADC.